DOI Artikel:
Gawlikowski, Michał: Świątynia allat w Palmyrze: Wstępny raport z wykopalisk 1974 - 1976
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26418#0011
Michał Gawlikowski
ŚWIĄTYNIA ALLAT W PALMYRZE.
WSTĘPNY RAPORT Z WYKOPALISK 1974 - 1976
Istnienie w zachodniej dzielnicy Palmyry, tak zwanym obozie Dioklecjana,
sanktuarium związanego z kultem bogini Allat postulowano już od dawna na pod-
stawie kilku inskrypcji; bezpośrednie informacje przechowały się w dwóch napisach,
a mianowicie w bardzo zniszczonym tekście na bramie stojącej w północnej części
dzielnicy oraz w dwujęzycznym tekście honoryfikacyjnym na obalonej kolumnie leżą-
cej obok tej bramy. Pierwszy napis był znany od połowy ubiegłego wieku1, drugi,
odkryty przez ekspedycję Wieganda, został opublikowany w roku 1905 1 2. Oba wy-
mieniają imię Allat, nierozpoznane jednak przez pierwszych edytorów i komenta-
torów. Dopiero w roku 1931 J. Cantineau ustalił właściwą lekturę3 i pierwszy wysu-
nął przypuszczenie o lokalizacji świątyni. Na ostateczne potwierdzenie tej tezy
pozwoliły dopiero wykopaliska, które objęły obszar sanktuarium w latach 1974 -
- 1976; wcześniejsze wykopaliska polskie koncentrowały się na południe i południowy
zachód od świątyni4. Obecnie odsłoniliśmy w całości cellę oraz niemal cały obszar
temenosu. Liczne rzeźby i napisy nie pozostawiają wątpliwości co do identyfikacji
sanktuarium.
Allat była wojowniczym bóstwem koczujących w pustyni plemion arabskich,
które u schyłku epoki hellenistycznej przenikały na przyległe obszary rolnicze w Sy-
rii, między innymi do palmyreóskiej oazy. Kult bogini poświadczony jest po raz
pierwszy u Herodota, później — w pomnikach czy inskrypcjach z całego niemal ob-
szaru Syrii, wreszcie w tradycjach przedmuzułmańskiej Arabii i w Koranie5; teksty
1 M. de Vogue, Syrie centrale I, Paris 1865, Inscriptions semitiques, nr 14.
2 M. Sobernheim, MVaG 10, 2, 1905, nr 29.
3 J. Cantineau, Irmentaire des inscriptions de Palmyre VI, Beyrouth^ 931, s. 5 - 6. Dalsze
wydania: J. T. Mi lik, Dedicaces fades par des dieux, Paris 1972, s. 82 - 83, pi. IV, 2 - 3; M. Ga-
wlikowski, Recueil d'inscriptions palmyreniennes..., Paris 1974, nr 152, 156; tenże, Le tempie
palmyrenien. Warszawa 1973, s. 91 - 92.
4 K. Michałowski, Palmyre. Fouilles polonaises I-V (1959- 1964), Warszawa 1960 -
-1966; AAS 17, 1967, s. 9 - 15; M. L. Bernhard, AAS 19, 1969, s. 71 - 75; W. A. Daszewski,
W. Kołątaj, StPalm. IV, 1970, s. 69 - 78; W. A. Daszewski, AAS 22, 1972, s. 129 - 137;
A. Sadurska, AAS 22, 1972, s. 117 - 121; AAS 23, 1973, s. 111 - 120.
5 Herodot III, 8; cf. J. Wellhausen, Reste arabischen Heidentums2, Berlin 1897, s. 29 - 34;
E. Littmann, Thamucl and Safa, Leipzig 1940, s. 105 sq.; J. G. Fevrier, La religion des Pahny-
reniens, Paris 1931, s. 10 - 16; D. Sourde], Les cultes du Hauran a Pepoque romaine, Paris 1952,
s. 69 - 74; M. Hofner, in H. V/. Haussig (ed.), Worterbuch der Mythologie, I, Stuttgart 1965,
s. 422 - 424; J. Hoftijzer, Religio Aramaica, Leiden 1968, s. 43.
5
ŚWIĄTYNIA ALLAT W PALMYRZE.
WSTĘPNY RAPORT Z WYKOPALISK 1974 - 1976
Istnienie w zachodniej dzielnicy Palmyry, tak zwanym obozie Dioklecjana,
sanktuarium związanego z kultem bogini Allat postulowano już od dawna na pod-
stawie kilku inskrypcji; bezpośrednie informacje przechowały się w dwóch napisach,
a mianowicie w bardzo zniszczonym tekście na bramie stojącej w północnej części
dzielnicy oraz w dwujęzycznym tekście honoryfikacyjnym na obalonej kolumnie leżą-
cej obok tej bramy. Pierwszy napis był znany od połowy ubiegłego wieku1, drugi,
odkryty przez ekspedycję Wieganda, został opublikowany w roku 1905 1 2. Oba wy-
mieniają imię Allat, nierozpoznane jednak przez pierwszych edytorów i komenta-
torów. Dopiero w roku 1931 J. Cantineau ustalił właściwą lekturę3 i pierwszy wysu-
nął przypuszczenie o lokalizacji świątyni. Na ostateczne potwierdzenie tej tezy
pozwoliły dopiero wykopaliska, które objęły obszar sanktuarium w latach 1974 -
- 1976; wcześniejsze wykopaliska polskie koncentrowały się na południe i południowy
zachód od świątyni4. Obecnie odsłoniliśmy w całości cellę oraz niemal cały obszar
temenosu. Liczne rzeźby i napisy nie pozostawiają wątpliwości co do identyfikacji
sanktuarium.
Allat była wojowniczym bóstwem koczujących w pustyni plemion arabskich,
które u schyłku epoki hellenistycznej przenikały na przyległe obszary rolnicze w Sy-
rii, między innymi do palmyreóskiej oazy. Kult bogini poświadczony jest po raz
pierwszy u Herodota, później — w pomnikach czy inskrypcjach z całego niemal ob-
szaru Syrii, wreszcie w tradycjach przedmuzułmańskiej Arabii i w Koranie5; teksty
1 M. de Vogue, Syrie centrale I, Paris 1865, Inscriptions semitiques, nr 14.
2 M. Sobernheim, MVaG 10, 2, 1905, nr 29.
3 J. Cantineau, Irmentaire des inscriptions de Palmyre VI, Beyrouth^ 931, s. 5 - 6. Dalsze
wydania: J. T. Mi lik, Dedicaces fades par des dieux, Paris 1972, s. 82 - 83, pi. IV, 2 - 3; M. Ga-
wlikowski, Recueil d'inscriptions palmyreniennes..., Paris 1974, nr 152, 156; tenże, Le tempie
palmyrenien. Warszawa 1973, s. 91 - 92.
4 K. Michałowski, Palmyre. Fouilles polonaises I-V (1959- 1964), Warszawa 1960 -
-1966; AAS 17, 1967, s. 9 - 15; M. L. Bernhard, AAS 19, 1969, s. 71 - 75; W. A. Daszewski,
W. Kołątaj, StPalm. IV, 1970, s. 69 - 78; W. A. Daszewski, AAS 22, 1972, s. 129 - 137;
A. Sadurska, AAS 22, 1972, s. 117 - 121; AAS 23, 1973, s. 111 - 120.
5 Herodot III, 8; cf. J. Wellhausen, Reste arabischen Heidentums2, Berlin 1897, s. 29 - 34;
E. Littmann, Thamucl and Safa, Leipzig 1940, s. 105 sq.; J. G. Fevrier, La religion des Pahny-
reniens, Paris 1931, s. 10 - 16; D. Sourde], Les cultes du Hauran a Pepoque romaine, Paris 1952,
s. 69 - 74; M. Hofner, in H. V/. Haussig (ed.), Worterbuch der Mythologie, I, Stuttgart 1965,
s. 422 - 424; J. Hoftijzer, Religio Aramaica, Leiden 1968, s. 43.
5